Τις περισσότερες φορές, τα αίτια που σπρώχνουν τους εφήβους στις απόπειρες αυτοκτονίας είναι ασήμαντα: μια σχολική αποτυχία, μια ερωτική απογοήτευση, μια επίπληξη κλπ. Στην πραγματικότητα, μια συμπεριφορά αυτοκτονίας – είτε λειτουργεί σαν επίκληση είτε είναι αληθινή επιθυμία θανάτου – υποδηλώνει μια σοβαρή έλλειψη επικοινωνίας του εφήβου με το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον.

Η τάση αυτοκτονίας δείχνει την ανικανότητα της οικογένειας να γίνει στήριγμα για τον έφηβο κα την άμεση ευθύνη της για την κατάστασή του.

Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της τάσης αυτοκτονίας στην εφηβεία:

• Χωρισμός των γονέων
• Απουσία του πατέρα
• Απομάκρυνση ενός ή περισσότερων μελών της οικογένειας

Η τάση αυτοκτονίας των εφήβων είναι αποτέλεσμα μιας χρόνιας διαταραχής της λειτουργίας της οικογένειας. Σοβαρές συγκρούσεις, έλλειψη πραγματικής επικοινωνίας και έλλειψη συγκινησιακών δεσμών με την οικογένεια, αλκοολικοί γονείς, όλα αυτά στη σοβαρή τους μορφή ευνοούν την ανάπτυξη της τάσης αυτοκτονίας των εφήβων γιατί συνθέτουν μια οικογένεια όπου το περιβάλλον της δεν μπορεί να αποτελέσει υποστηρικτικό πλαίσιο για νεαρό άτομο.

Χαρακτηριστικό αυτών των οικογενειών είναι οι ακραίες παιδαγωγικές θέσεις. Ο γονεϊκός έλεγχος και οι προσδοκίες σε σχέση με τον έφηβο, είτε είναι πολύ υψηλές είτε πολύ χαμηλές.

Ο υπερβολικός έλεγχος αντανακλά την άρνηση των γονιών να δεχτούν ότι το παιδί μεγαλώνει και να παραιτηθούν από τον κυρίαρχο ρόλο τους πάνω στο παιδί. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν μπορούν να εκφράσουν τις ανάγκες τους και τα συναισθήματά τους και να προβάλλουν την αξία των θέσεών τους. Ο υπερβολικός έλεγχος προκαλεί περισσότερο κατάθλιψη παρά έχθρα. Η υπερβολική χρήση τιμωριών και απαγορεύσεων, αναστέλλει τα δημιουργικά κίνητρα του εφήβου και οδηγεί στην παθητικότητα και στην έλλειψη βούλησης.

Συχνά οι γονείς έχουν υψηλές απαιτήσεις από το παιδί, στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί, με αποτέλεσμα να χάσει την αυτοεκτίμησή του και να οδηγηθεί σιγά σιγά στην κατάθλιψη. Όταν βρίσκεται σ’ ένα περιβάλλον που δεν τον αναγνωρίζει και τον καταπιέζει, χωρίς να μπορεί να το τροποποιήσει, τότε ο έφηβος είναι εκτεθειμένος στην αντίδραση μέσα από την αυτοκτονία, την οποία επιτρέπει η κατάθλιψη.

Αντίστροφα, αν στην οικογένεια δεν υπάρχει κανένας έλεγχος και καμία προσδοκία από το παιδί, τότε αυτό εκλαμβάνεται από τον έφηβο σαν αδιαφορία από την πλευρά των γονιών του και μια τέτοια κατάσταση ευνοεί κι αυτή την ανάπτυξη της κατάθλιψης και την αυτοκτονία.

Και στις δύο αυτές αντίθετες θέσεις σε οικογένειες εφήβων με τάσεις αυτοκτονίας, υπάρχει σαν κοινό στοιχείο η επιθετικότητα, γιατί ο υπερβολικός έλεγχος στηρίζεται στην επιθετικότητα και η αδιαφορία αποτελεί μορφή παθητικής επιθετικότητας.

Ο έφηβος με τάσεις αυτοκτονίας, βρίσκεται σε μια θέση όπου ενώ δέχεται επιθετικότητα από τους άλλους, δεν μπορεί να την ανταποδώσει.

Μετά τη φθορά των οικογενειακών σχέσεων, ακολουθεί η κατάθλιψη του εφήβου. Η έλλειψη των γονέων δεν αναπληρώνεται με την ένταξη του καταθλιπτικού εφήβου στην ομάδα. Οι πρόωρες ετεροφυλικές σχέσεις του και η επιφανειακή συναναστροφή του με άλλους εφήβους, δεν καλύπτουν την ανεπάρκεια των οικογενειακών στηριγμάτων.

Σύμφωνα με τον Freud, η αυτοκτονία και η κατάθλιψη προκύπτουν από την επιθετικότητα η οποία στρέφεται ενάντια στον εαυτό.

Σχετικά με την κατάθλιψη, διάφορες εσφαλμένες σκέψεις και παράλογες πεποιθήσεις κάνουν το άτομο να έχει μια αρνητική άποψη για τον εαυτό του, τον κόσμο και το μέλλον. Είναι αυστηρές, απαιτητικές και άκαμπτες θέσεις όπως: "για να ζήσω πρέπει να με αγαπά όλος ο κόσμος" ή "όλο αποτυχίες έχω στη ζωή μου" κ.λ.π. Το άτομο θεωρεί ότι δεν έχει κανένα ενδιαφέρον ή θέλγητρο και ότι είναι υπεύθυνο για τις αποτυχίες. Αυτή η αρνητική παραμόρφωση της πραγματικότητας οδηγεί στην κατάθλιψη.

Από ψυχαναλυτική άποψη, στην αυτοκτονία, το χαμένο αντικείμενο προβάλλεται μέσα στο Εγώ, εναντίον του οποίου στρέφεται η έχθρα και η απόπειρα αυτοκτονίας αποτελεί την πραγματοποίηση ενός υποκατάστατου φόνου, του οποίου η επιθυμία παραμένει ασυνείδητη.

Από ηθολογική προσέγγιση, η έχθρα που απευθύνεται στο περιβάλλον, μετατοπίζεται στο σώμα του ίδιου του ατόμου, το οποίο γίνεται ταυτόχρονα το υποκείμενο και το αντικείμενο που έχουμε χάσει. Ο σκοπός τη αυτοκτονίας είναι περισσότερο η αλλαγή της ζωής παρά η διακοπή της.

Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι μια κλήση για βοήθεια και μια απελπισμένη κραυγή για αγάπη. Στοχεύει στο να αλλάξει τις στάσεις του άμεσου περιβάλλοντος.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr