Ψυχολόγος Υγείας (MSc)
Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP)

Προσχολική ηλικία: χαρακτηριστικά, συμπεριφορές και τρόποι αντιμετώπισης

3 ως 5 χρόνων – το στάδιο της αυτοεπίγνωσης και της φαντασίας

Σ’ αυτή την ηλικία, το παιδί έχει επίγνωση του εαυτού του και της θέσης του στον κόσμο αλλά απολαμβάνει και τη χρήση της φαντασίας του. Στη διάρκεια αυτού του σταδίου, το παιδί θ’ αρχίσει να διεκδικεί την ταυτότητά του και να μαθαίνει ότι η συμπεριφορά έχει συνέπειες και ότι επιδρά και στους άλλους.

Αρχίζει να μαθαίνει ποια συμπεριφορά είναι κοινωνικά αποδεκτή ή μη αποδεκτή και να διαχωρίζει τη φαντασία από την πραγματικότητα. Μαθαίνει τι μπορεί να ελέγξει και τι όχι ενώ παράλληλα συνεχίζει να αναπτύσσει περαιτέρω τις δεξιότητες που απέκτησε σε προηγούμενα στάδια.

Το παιδί σ’ αυτή τη φάση κάνει ακόμη περισσότερες ερωτήσεις. Απαντώντας ή βοηθώντας το να βρει απαντήσεις στις ερωτήσεις του, οι γονείς διδάσκουν στο παιδί ότι:

  • Δεν πειράζει να μην ξέρεις τα πάντα.
  • Οι ιδέες τους μετράνε.
  • Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να βρεις πληροφορίες.
  • Είναι διασκεδαστικό το να ζητάς απαντήσεις και να λύνεις προβλήματα.

Κάποιες φορές, το παιδί αυτής της ηλικίας θέλει να κάνει επικίνδυνα πράγματα, π.χ. να ανάψει σπίρτα ή ένα κερί. Όσο περισσότερο κατανοεί τους λόγους για τους οποίους αυτό μπορεί να είναι επιβλαβές, τόσο πιθανότερο είναι να ακολουθήσει τις οδηγίες σας.

Επίσης, το παιχνίδι είναι για το παιδί μια πολύ σημαντική «εργασία» που βοηθά στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και του εγκεφάλου.

Στο στάδιο αυτό, στο παιδί αρέσει να βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού π.χ. στο σκούπισμα ή στο πλύσιμο των πιάτων. Αν το ενθαρρύνετε να σας βοηθάει, θα του δώσετε την ευκαιρία να μάθει και θα καλλιεργήσετε την εμπιστοσύνη του στις ικανότητές του. Έτσι, θα έχει περισσότερη σιγουριά στο να μαθαίνει νέα πράγματα.

Είναι σύνηθες για ένα παιδί αυτής της ηλικίας να:

  • Παίζει σ’ ένα φανταστικό κόσμο και να δημιουργεί φανταστικούς φίλους.
  • Κάνει ακόμη περισσότερες ερωτήσεις. Μαζί με το «γιατί» τώρα ρωτάει «πως» και «πότε».
  • Δοκιμάζει διαφορετικές ταυτότητες.
  • Προκαλεί αγώνες εξουσίας και παρατηρεί τη δυναμική εξουσίας στις οικογενειακές σχέσεις.
  • Αρχίζει να συνεργάζεται με άλλους, στο παιχνίδι.
  • Αναπτύσσει ενδιαφέρον για τα παιχνίδια και τους κανόνες.
  • Εξασκεί κοινωνικές δεξιότητες.

Μπορείτε να βοηθήσετε την ανάπτυξη του παιδιού σας αν:

  • Το ενθαρρύνετε στις νέες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει σ’ αυτή την ηλικία, π.χ. το νηπιαγωγείο και το σχολείο.
  • Του μιλάτε για τα συναισθήματα, έτσι ώστε να μάθει να εκφράζει τα συναισθήματά του και να τα συνδέει με τις σκέψεις του.
  • Απαντάτε στις ερωτήσεις του και του δίνετε τις σωστές πληροφορίες για το σώμα του και τον κόσμο γύρω του.
  • Επαινείτε την καλή του συμπεριφορά.
  • Ενθαρρύνετε τη φαντασία του αλλά το βοηθάτε να ξεχωρίσει τη φαντασία από την πραγματικότητα.
  • Δίνετε απλές και ξεκάθαρες οδηγίες.

Φυσιολογικές αλλά προκλητικές συμπεριφορές

Μπορεί να υπάρχουν κάποιες συμπεριφορές του παιδιού που θέλετε να αλλάξετε. Χρειάζεται να είστε πάντα συνεπείς και να δίνετε ξεκάθαρα μηνύματα. Τα μικρά παιδιά μπορούν εύκολα να μπερδευτούν με τις αλλαγές. Δώστε τους υποστήριξη για να κάνουν αυτές τις αλλαγές και μην τα τιμωρείτε αν κάνουν λάθη.

Μια τεχνική πειθαρχίας είναι να δώσετε χρόνο (time out) στο παιδί για να ηρεμήσει μόνο του σ’ ένα άλλο δωμάτιο όπου θα είναι ασφαλές, αν είστε σίγουροι ότι το παιδί είναι αρκετά μεγάλο ώστε να καταλαβαίνει για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Ο χρόνος ηρεμίας θα πρέπει να είναι λογικός και προσαρμοσμένος στην ηλικία του παιδιού. Υπολογίστε περίπου 1 λεπτό ηρεμίας μόνο του, για κάθε έτος ζωής του παιδιού. Έτσι, για παράδειγμα, αν το παιδί είναι 5 ετών, δώστε του 5 λεπτά χρόνου ηρεμίας.

Μια πιο θετική τακτική είναι να του δώσετε χρόνο μαζί σας, δηλαδή έναν ιδιαίτερο και αποκλειστικό χρόνο με τον γονέα ή το άτομο που το φροντίζει, όπου θα κάνετε μαζί κάτι που του αρέσει και θα του μιλήσετε για την καλή συμπεριφορά. Αν το παιδί εξακολουθήσει την άσχημη συμπεριφορά, μπορείτε να του πείτε ότι ο ιδιαίτερος χρόνος τελείωσε και μπορεί να συνεχιστεί όταν εκείνο αρχίσει να συμπεριφέρεται καλύτερα.

Όταν πειθαρχείτε το μικρό παιδί, θα σας βοηθήσει να θυμάστε ότι:

  • Η τακτική σας θα πρέπει να είναι εκπαίδευση και όχι τιμωρία.
  • Θα χρειαστεί μάλλον να επαναλάβετε πολλές φορές ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή.
  • Το παιδί πρέπει να κατανοήσει ότι αυτό που δεν σας αρέσει είναι η συμπεριφορά του και όχι το ίδιο.

Αν το παιδί σας είναι επιθετικό, θα βοηθήσει αν εσείς:

  • Έχετε έναν ξεκάθαρο κανόνα ότι η βία και η επιθετικότητα δεν είναι αποδεκτή στην οικογένειά σας. Επίσης σιγουρευτείτε ότι και οι ενήλικες ακολουθούν αυτό τον κανόνα.
  • Ελέγχετε τα προγράμματα που παρακολουθεί στην τηλεόραση.
  • Δεν ανταμείβετε ποτέ την επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά και θέτετε αρνητικές συνέπειες κάθε φορά που συμβαίνει.
  • Το ενθαρρύνετε να μιλάει γι’ αυτό που το ενοχλεί, όχι απλά να ξεσπάει βίαια.
  • Του μάθετε να ζητάει και να διαπραγματεύεται και δίνετε κι εσείς το παράδειγμα.
  • Επαινείτε τα καλά πράγματα που κάνει.
  • Το επιβραβεύετε όταν διαφοροποιεί τη συμπεριφορά του.

Αν σας απασχολούν τα ψέματα που λέει το παιδί σας:

  • Θυμηθείτε ότι ένα παιδί δεν έχει την ίδια αντίληψη για την αλήθεια, όπως ένας ενήλικας.
  • Μπορεί απλά να φαντάζεται και να μιλάει για κάτι που θα ήθελε να είναι αλήθεια.
  • Να είστε εσείς οι ίδιοι ειλικρινείς. Ακόμη και τα αθώα ψέματα που λέτε, δίνουν το κακό παράδειγμα στο παιδί, γιατί δεν μπορεί να διαχωρίσει τι είναι αθώο και τι σοβαρό ψέμα.
  • Επιβραβεύστε το όταν λέει την αλήθεια, ακόμη κι αν είναι κάτι που δεν θέλατε ν’ ακούσετε.

Όταν δεν κάνει αυτό που του ζητάτε, μπορεί να βοηθήσει το να:

  • Δώσετε επιλογές.
  • Αιτιολογήσετε αυτό που ζητάτε.
  • Κάνετε τη συνεργασία διασκεδαστική.

Όταν χτυπάει άλλα παιδιά, μπορεί να βοηθήσει το να:

  • Πείτε καθαρά «Απαγορεύεται να χτυπάς» και δείξτε του έναν καλύτερο τρόπο να επικοινωνεί τα συναισθήματά του.
  • Παρέμβετε αν πιστεύετε ότι μπορεί να χτυπήσει κάποιος και απομακρύνετε το παιδί από την κατάσταση αν η συμπεριφορά του χειροτερέψει.

Αν είναι ιδιότροπο στο φαγητό, μπορεί να βοηθήσει το να θυμάστε ότι:

  • Τα παιδιά τρώνε αυτό που χρειάζονται.
  • Σ’ αυτή την ηλικία μπορεί να μειωθεί η όρεξη σε κάποια παιδιά.
  • Τα παιδιά δεν πεινάνε πάντα την ίδια ώρα με τους ενήλικες.

Αν κάνει επικίνδυνα πράγματα, μπορεί να βοηθήσει το να:

  • Του εξηγήσετε τί δεν είναι ασφαλές σ’ αυτή τη συμπεριφορά.
  • Το απομακρύνετε από επικίνδυνες καταστάσεις.
  • Πάρετε την ευκαιρία να ου εξηγήσετε γιατί είναι τόσο σημαντικοί οι κανόνες που βάζετε.
  • Του δείξετε ασφαλέστερους τρόπους να πετυχαίνει τους στόχους του.

Αν είναι πολύ προκλητικό, μπορεί να βοηθήσει το να:

  • Το ρωτήσετε τι ακριβώς είναι αυτό που θέλει.
  • Το επιβραβεύσετε όταν έχει τη συμπεριφορά που θέλετε.
  • Όσο είναι δυνατό, εμπλέξτε το παιδί σ’ αυτό που κάνετε.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr