Η αναπνοή είναι κάτι παραπάνω από μια βιολογική «ρουτίνα». Μπορεί να συμβαίνει ασυνείδητα, όπως το βράδυ τις ώρες που κοιμόμαστε, αλλά σε αντίθεση με άλλες φυσιολογικές διεργασίες του οργανισμού όπως η πέψη και η εμμηνόρροια, η αναπνοή μπορεί να τεθεί υπό τον άμεσο έλεγχο μας. Και τα αποτελέσματα ενός τέτοιου ελέγχου μπορούν να εξαπλωθούν σε όλη την ανατομία μας.

Ο Johan Cruyff - ένας από τους μεγαλύτερους αθλητές ποδοσφαίρου όλων των εποχών – όταν προπονούσε την ολλανδική ομάδα Ajax, έφερνε έναν τραγουδιστή όπερας που ειδικευόταν στις τεχνικές αναπνοής για να βοηθήσει τους παίκτες να πάρουν τη μέγιστη απόδοση σε κάθε εισπνοή και εκπνοή. Αυτό το θεωρούσε πολύ σημαντικό για τον αθλητισμό υψηλού επιπέδου, καθώς η πιο αργή και βαθιά αναπνοή βελτιώνει την αρτηριακή οξυγόνωση, την απόδοση της καρδιάς, την αποτελεσματικότητα της πνευμονικής ανταλλαγής αερίων και άλλα πράγματα που είναι σημαντικά για ένα ανθρώπινο σώμα σε κατάσταση σωματικής άσκησης.

Αυτή η λειτουργική προσέγγιση της αναπνοής έχει μια μακριά ιστορία, ιδιαίτερα στη Δύση. Για παράδειγμα, ο Κλαύδιος Γαληνός (130 μ.Χ. - 210 μ.Χ.) που ήταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας γιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, συνέστησε διάφορους τύπους διαφραγματικών τελετουργιών σε αθλητές, ειδικά σ’ εκείνους που τρώγανε μεγάλη ποσότητα χοιρινού κρέατος.

Ωστόσο, η συνειδητή αναπνοή δεν βοηθά μόνο στη μέγιστη αθλητική επίδοση. Ο Tony Robbins, διάσημος Αμερικανός συγγραφέας βιβλίων αυτοβοήθειας, έχει δηλώσει ότι αν δώσουμε προσοχή στην αναπνοή μας και κατανοήσουμε την πραγματική δύναμή της, μπορούμε να κυριαρχήσουμε στη ζωή μας και στα αποτελέσματά που φέρνουμε. Αυτό στο οποίο αναφέρεται ουσιαστικά ο Robbins είναι η συνειδητότητα.

Στις μη δυτικές παραδόσεις υπάρχει η πεποίθηση ότι η σωστή αναπνοή μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο για τη διατήρηση της ευζωίας και την απόκτηση σοφίας.

Ο Baha-ud-Din Naqshband Bukhari, ιδρυτής ενός από τα μεγαλύτερα τάγματα Σούφι, το Naqshbandi, υποστήριξε ότι όσο περισσότερο μπορεί κανείς να έχει επίγνωση της αναπνοής του, τόσο ισχυρότερη είναι η εσωτερική του ζωή. Στο Ταοϊστικό κείμενο Zhuangzi αναφέρεται ότι οι συνηθισμένοι άνθρωποι αναπνέουν από το λαιμό τους, αλλά ότι ο σοφός αναπνέει από τις φτέρνες του, δηλαδή, με ολόκληρο το σώμα του.

Σε όλα τα είδη βουδιστικού διαλογισμού, η αναπνοή χρησιμοποιείται ως άγκυρα με την οποία σταθεροποιείται το αδιάκοπο πηγαινέλα της σκέψης, με το να κατευθύνεις συνεχώς την προσοχή σου εκεί. Έτσι, το μυαλό εστιάζει σε συγκεκριμένη κατεύθυνση πράγμα που συντελεί στην απαλλαγή από την ψυχική ταλαιπωρία. Ενδεχομένως η πιο γνωστή μορφή συνειδητής αναπνοής, είναι η prāṇāyāma, που αποτελεί ένα από τα οκτώ σκέλη της γιόγκα.

Η πιο γοητευτική πλευρά της συνειδητής αναπνοής είναι η ικανότητά της να αλληλεπιδρά με το συναίσθημα, με την ψυχή, ίσως και με το πνεύμα.

Με ποιό τρόπο η αναπνοή μεταβάλλει τη συνειδητότητά μας;

Το κύριο εξελικτικό ορμέμφυτο κάθε οργανισμού που είναι η διάδοση των γονιδίων του, απαιτεί να μην πεθάνουμε. Το να μην πεθαίνουμε απαιτεί να ανταποκρινόμαστε συνεχώς στο φυσικό μας περιβάλλον, έτσι ώστε να πέσουμε σε κάποιο γκρεμό ή στα κοφτερά δόντια κάποιας τίγρης. Το κρίσιμο έργο της επιβίωσης είναι το επίκεντρο του νευρικού συστήματος. Στον άνθρωπο, όπως και σε όλα τα σπονδυλωτά, το κεντρικό νευρικό μας σύστημα, που εδράζεται στον εγκέφαλο και στη σπονδυλική στήλη, συγκεντρώνει πληροφορίες από το περιφερικό νευρικό μας σύστημα, το οποίο απορροφά αισθητηριακές πληροφορίες από το γύρω περιβάλλον και στη συνέχεια επιστρέφει κινητικά ερεθίσματα. Όλα αυτά συμβαίνουν πολύ γρήγορα.

Όπως υποδηλώνει το όνομα, το αυτόνομο νευρικό σύστημα είναι το μακρύ ινώδες τμήμα του περιφερικού νευρικού συστήματος που ρυθμίζει τις βασικές, ακούσιες λειτουργίες μας. Μας κάνει να κλείνουμε τα μάτια στο φως του ήλιου, να ιδρώνουμε στη σάουνα, να μας τρέχουν τα σάλια στη θέα ενός φρεσκοκομμένου νεκταρινιού, και ούτω καθεξής. Εάν δεν αναπνέουμε εσκεμμένα, ρυθμίζει επίσης και την αναπνοή μας.

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα διαιρείται περαιτέρω στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα και στο παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Από αναπνοή σε αναπνοή, τα δύο αυτά επιμέρους συστήματα λειτουργούν για να παράξουν το ρυθμό της καρδιάς (τικ τακ) που ακούμε όταν ακουμπήσουμε το αυτί μας στο στήθος κάποιου. Είναι ανταγωνιστικά με την ευρύτερη έννοια. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα υπάρχει για να μας ετοιμάσει για σωματική δράση. Ενεργοποιείται, για παράδειγμα, λίγο πριν ξυπνήσουμε. Υπό συνθήκες άγχους, ανταποκρίνεται με την εκδήλωση μιας σειράς νευρωνικών και ορμονικών αντιδράσεων που συνοψίζονται σ’ αυτό που αποκαλείται «αντίδραση πάλης ή φυγής». Όλοι γνωρίζουν το συναίσθημα: η καρδιά χτυπάει δυνατά, το στόμα σου στεγνώνει, το μυαλό αντιδρά σπασμωδικά.

Από την άλλη, το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα εξελίχθηκε για να λειτουργεί σε συνθήκες όπου απουσιάζει η απειλή για την επιβίωση. Όταν είναι σε ισχύ, απολαμβάνουμε μια διάχυση του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη και προκύπτουν οι βραδύτερες λειτουργίες του σώματος: ύπνος, σεξουαλική διέγερση, ανοσολογικές δραστηριότητες, σωστή πέψη, ανάγκες τουαλέτας. Ξέχωρα από συγκεκριμένες διαδικασίες, όταν το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι ενεργό, καθαρίζει η γνωστική μας λειτουργία. Η σκέψη επιβραδύνεται και η εστίαση βελτιώνεται.

Μία από τις βασικές περιοχές του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος είναι το πνευμονογαστρικό νεύρο. Αυτό το κρανιακό νεύρο είναι το μακρύτερο στο αυτόνομο νευρικό δίκτυο, που εκτείνεται από το εγκεφαλικό στέλεχος ως την κοιλιά διαμέσου των περισσότερων οργάνων μας. Οι διακλαδώσεις του πνευμονογαστρικού νεύρου επικοινωνούν με το αναπνευστικό μας σύστημα (και τον λάρυγγα). Η διαφραγματική αναπνοή, ειδικά όταν γίνεται με παρατεταμένη εκπνοή, διεγείρει αυτόν τον αγγελιοφόρο του κέντρου χαλάρωσης του σώματός μας.

Με την αναπνοή μας «διευθύνουμε» ένα είδος εσωτερικού σηματοφόρου (σύστημα μεταβίβασης σημάτων). Το αυτόνομο νευρικό σύστημα αντιλαμβάνεται αυτή την ευαίσθητη σηματοδότηση και βάζει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα να δουλέψει. Η νευρολογία που διέπει αυτή τη διαδικασία χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά το 2017, σε πειράματα με ποντίκια. Με την αναπνοή και μόνο, μπορούμε να «ζητήσουμε» από το σώμα μας και την ίδια την ύπαρξή μας να επιβραδύνει, να χαλαρώσει, να μην φοβάται.

Η αργή, βαθιά αναπνοή είναι ίσως το παλαιότερο παραδοσιακό φάρμακο στη Γη. Είναι τόσο ριζωμένο μέσα μας που το κάνουμε ενστικτωδώς πριν ξεκινήσουμε μια δημόσια ομιλία, ή όσο υπομένουμε τον πόνο μιας πληγής που απολυμαίνεται. Μια τέτοια προσεκτική αναπνοή συνδέεται πάντοτε με μια εμπειρία δροσιάς και επιβράδυνσης. Λειτουργεί σχεδόν σε οποιοδήποτε σενάριο όπου το μυαλό κυριεύεται από το σώμα και θέλουμε τον έλεγχο. Για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε στα πρόθυρα κλάματος και θέλουμε να το αποφύγουμε, όταν θέλουμε να αποφύγουμε τον εμετό κοκ.

Ενώ αυτά τα κάνουμε διαισθητικά, η συνειδητή αναπνοή μπορεί να τελειοποιηθεί με καλύτερη εξάσκηση και τεχνική. Αν και υπάρχουν διαφορές στις λεπτομέρειες, το βασικό σενάριο είναι ως εξής:

«Κάθισε σε καρέκλα ή ξάπλωσε. Αν είσαι σε καρέκλα, ίσιωσε την πλάτη αλλά άφησε την κοιλιά σου να φουσκώνει προς τα έξω. Εισέπνευσε από τη μύτη σε 5 χρόνους και άφησε τον αέρα να ταξιδέψει μέχρι τον αφαλό σου. Κάνε παύση για ένα δευτερόλεπτο. Άλλη μια εισπνοή σε 5 χρόνους, εξέπνευσε από το στόμα σου. Κάνε αυτό για πέντε ή 10 λεπτά.»

Πατήστε εδώ για να ακούσετε μια πλήρη άσκηση συνειδητής αναπνοής.

*Το περιεχόμενο βασίζεται σε άρθρο του M M Owen [2019]

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων  https://www.psychotherapeia.net.gr