Ο Στωικισμός είναι μία σημαντική φιλοσοφική σχολή των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. – 250 μ.Χ.), που δημιουργήθηκε από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα στην Αθήνα με έδρα την «Ποικίλη Στοά» από όπου πήρε και το όνομά της. Πρεσβεύει την άποψη ότι οφείλουμε να ζούμε με Αρετή, η οποία αποτελεί το μόνο αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία.
Όλα τα άλλα πράγματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, δεν έχουν αξία, είναι αδιάφορα. Καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν, το οποίο τού μεταφέρει τις ιδιότητές του ως λογικό και αγαθό. Όταν κάποιος βλάπτει τους άλλους προς ίδιον όφελος, υπονομεύει ουσιαστικά την ίδια του την φύση.
Ο άνθρωπος που ζει μ’ αυτή τη φιλοσοφία, δεν εξαρτάται από τον κόσμο των θνητών πραγμάτων, αλλά ούτε και τον αρνείται. Απλά ζει ήρεμα μέσα του ενώ συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, πολιτική, οικογένεια, κ.λ.π.
Η Στωική φιλοσοφία συχνά αντιπαραβάλλεται με την Επικούρεια φιλοσοφία, γέννημα του Επίκουρου (341 π.Χ. – 270 π.Χ.) και της σχολής του «Κήπος του Επίκουρου». Ο Επίκουρος θεωρούσε ως υπέρτατο αγαθό την ευχαρίστηση στη ζωή (ηδονή), για την οποία ο άνθρωπος πρέπει να επιστρατεύει όλες του τις προσπάθειες. Ως «ηδονή» εννοούσε τις ψυχικές απολαύσεις αλλά και την καλλιέργεια του πνεύματος και την άσκηση της Αρετής, χωρίς έπαρση και αυτοπροβολή. Διευκρίνισε πως «Όταν λέμε ότι σκοπός είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές του ασώτου .... αλλά εννοούμε να μην πονάει το σώμα και να μην ταράσσεται η ψυχή.»
Ωστόσο, ο Επικουρισμός δεν πρέπει να ερμηνεύεται με τη σύγχρονη έννοια του αχαλίνωτου ηδονισμού (τύπου «σεξ, ναρκωτικά και rock'n'roll»), καθώς στην πραγματικότητα αποτελεί μια φιλοσοφία μετριοπάθειας που στοχεύει κυρίως στην αποφυγή του πόνου (σωματικού και ψυχικού) και στην απόλαυση απλών χαρών της ζωής (όπως υγιεινά γεύματα και καλή φιλία).
Τόσο οι Στωικοί όσο και οι Επικούρειοι έδιναν αξία στην άσκηση της Αρετής και των απολαύσεων της ζωής. Η διαφορά τους ήταν στις προτεραιότητες. Οι Επικούρειοι, για παράδειγμα, αποσύρθηκαν από την πολιτική ζωή επειδή ήταν σίγουρο ότι προκαλεί πόνο. Οι Στωικοί, αντιθέτως, ποτέ δεν θα αντάλασσαν την ηθική ακεραιότητα με την επιδίωξη της ευχαρίστησης ή την αποφυγή του πόνου.
Ο Στωικισμός μας διδάσκει ότι το υψηλότερο αγαθό στη ζωή είναι η επιδίωξη των τεσσάρων βασικών αρετών: πρακτική σοφία, εγκράτεια, δικαιοσύνη και θάρρος - επειδή είναι τα μόνα πράγματα που μας κάνουν πάντα καλό και δεν μπορούν ποτέ να χρησιμοποιηθούν για κακό. Μας λέει επίσης ότι το κλειδί για μια γαλήνια ζωή είναι η συνειδητοποίηση ότι ορισμένα πράγματα βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας και κάποια άλλα δεν είναι. Υπό τον έλεγχό μας είναι οι αξίες μας, οι κρίσεις μας και οι ενέργειες που επιλέγουμε να κάνουμε. Όλα τα υπόλοιπα βρίσκονται εκτός του ελέγχου μας και πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή και τις προσπάθειές μας μόνο στην πρώτη κατηγορία.
Η ευτυχής ζωή νοείται ως μια ζωή που αξίζει να ζεις, αυτή που διέπεται από ηθική ακεραιότητα – το είδος της ύπαρξης που όταν στο τέλος την αξιολογήσουμε, μπορούμε ειλικρινά να πούμε ότι δεν ντρεπόμαστε γι’ αυτήν.
Ο Επικουρισμός από την άλλη, μας διδάσκει ότι ο σκοπός του έμφρονα ανθρώπου είναι η ευδαιμονία (η ευτυχία), δηλαδή η έλλειψη σωματικού πόνου (απονία) και η έλλειψη ψυχικής ταραχής (αταραξία). Η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη φρόνηση να επιλέγουμε να εκπληρώνουμε τις φυσικές και αναγκαίες επιθυμίες (π.χ. να φάμε όταν πεινάμε) και να αποφεύγουμε τις μη φυσικές και μη αναγκαίες επιθυμίες (π.χ. την ματαιοδοξία). Η φρόνηση είναι η σημαντικότερη προσωπική αρετή και η φιλία το σημαντικότερο κοινωνικό αγαθό. Το πιο σημαντικό μέσο για την ευδαιμονική ζωή είναι η απόκτηση φίλων, καθώς «μπορούμε να σωθούμε μέσω των άλλων». Ευχάριστη ζωή δεν υπάρχει αν δεν συνοδεύεται από φρόνηση, καλοσύνη και δικαιοσύνη και, φρόνηση, καλοσύνη και δικαιοσύνη δεν υπάρχουν αν δεν υπάρχει ευχαρίστηση.
Στην ερώτηση «ποιά από τις δύο στάσεις ζωής είναι προτιμότερη ή πιο ωφέλιμη;», θα μπορούσαμε εύκολα να απαντήσουμε ότι τα κύρια σημεία και των δύο προσεγγίσεων μπορούν κάλλιστα να ενταχθούν σ’ έναν οδηγό ζωής με ποιότητα, νόημα, αρχές, ψυχική και σωματική υγεία.
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
Πηγές
Pigliucci, M. (2017). How To Be A Stoic: Ancient Wisdom for Modern Living. New York, NY: Random House.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CF%89%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
http://www.eudaimonia.eu/i-filosofia/
https://aeon.co/classics/massimo-pigliucci-on-senecas-stoic-philosophy-of-happiness
