Η τρίτη και τέταρτη ευγενείς αλήθειες αποτυπώνουν τη βουδιστική «συνταγή», τη θεραπεία για την ανθρώπινη οδύνη. Όπως είδαμε στο άρθρο Η διάγνωση του Βούδα για την ανθρώπινη οδύνη, η ανθρώπινη ζωή είναι γεμάτη από ταλαιπωρία, από οδύνη, από έλλειψη ικανοποίησης.
Η δεύτερη ευγενής αλήθεια αποτυπώνει την αιτία, που είναι η λαχτάρα, o διακαής πόθος, η προσκόλληση σε πράγματα που δεν πρόκειται να διαρκέσουν για πάντα. Η τρίτη ευγενής αλήθεια μας λέει ποια είναι η θεραπεία. Είναι η παραίτηση από τη λαχτάρα και την προσκόλληση. Η τέταρτη ευγενής αλήθεια περιγράφει λεπτομερώς το μονοπάτι που πρέπει να ακολουθήσεις προκειμένου να επιτύχεις πλήρη απελευθέρωση. Και αποδεικνύεται ότι είναι ένα οκταπλό μονοπάτι: υπάρχουν οκτώ πράγματα που πρέπει να κατακτήσεις ή να τελειοποιήσεις εάν θέλεις να απελευθερωθείς. Ξεκινά λοιπόν με τη «σωστή άποψη», που σημαίνει να αποκτήσεις σωστή κατανόηση της βουδιστικής διδασκαλίας. Και έπειτα υπάρχουν αρκετά άλλα «σωστά πράγματα» ώσπου στο τέλος βλέπουμε τους παράγοντες «σωστή ενσυνειδητότητα» και «σωστή συγκέντρωση». που αναφέρονται στο διαλογισμό.
Οι παράγοντες 3, 4 και 5 αφορούν την ηθική συμπεριφορά και την καλλιέργεια της αρετής. Αν και έχουν αρκετή αλληλεπικάλυψη με τις Δέκα Εντολές της Ορθοδοξίας, κατά κάποιο τρόπο είναι πιο απαιτητικοί. Για παράδειγμα, ο παράγοντας 3 «σωστή ομιλία» λέει ότι όχι μόνο πρέπει να αποφεύγεις να λες πράγματα που δεν είναι αληθινά, αλλά πρέπει επίσης να αποφεύγεις να λες κακά πράγματα για τους ανθρώπους. Ιδανικά, να αποφεύγεις το κουτσομπολιό, πράγμα αρκετά δύσκολο όπως καταλαβαίνουμε!
Αναφορικά με το διαλογιστικό μέρος του μονοπατιού, απαιτείται ακόμη πιο σκληρή δουλειά, καθώς για να φτάσεις στην απελευθέρωση χρειάζεται να παραιτηθείς από τη λαχτάρα, την προσκόλληση, να απαλλαγείς από την αποστροφή στα δυσάρεστα πράγματα. Και αυτό προφανώς δεν είναι καθόλου εύκολο.
Αν θέλεις να φτάσεις ως τη Νιρβάνα, χρειάζεται πάρα πολλή δουλειά με το διαλογισμό. Νιρβάνα είναι το υπέρτατο καλό μας, και το να φτάσεις στη Νιρβάνα προϋποθέτει απελευθέρωση από την οδύνη. Επίσης προϋποθέτει φώτιση, δηλαδή να βλέπεις καθαρά τον κόσμο, την πραγματικότητα, όπως το δίδαξε ο Βούδας. Μέρος της φώτισης υποστηρίζεται από τον πρώτο παράγοντα της διαδρομής, τη σωστή άποψη που αναφέρεται στο να προσπαθείς να αποκτήσεις μια διανοητική κατανόηση της βουδιστικής διδασκαλίας. Ωστόσο, απαιτείται και το διαλογιστικό μέρος του μονοπατιού όπου προσπαθείς να αποκτήσεις μια βιωματική κατανόηση της βουδιστικής διδασκαλίας. Έτσι, για παράδειγμα, θα διαλογιζόσουν με την ιδέα της παροδικότητας και έτσι θα αποκτούσες μια διαισθητική κατανόηση για την παροδικότητα των πραγμάτων, την παροδικότητα των συναισθημάτων σου, των σκέψεών σου και όλων όσων έρχονται στο μυαλό σου. Και αυτή η κατανόηση θα ενίσχυε με τη σειρά της τη διανοητική κατανόηση της βουδιστικής διδασκαλίας και την αφοσίωσή σου σ’αυτήν.
Αν και ελάχιστοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να φτάσουν στη Νιρβάνα, πολλοί Βουδιστές μοναχοί φαίνονται ευτυχισμένοι. Ίσως να μην επιδιώκουν να ξεφύγουν από τον κύκλο της επαναγέννησης σ’αυτήν τη ζωή, το οποίο θα επιτυγχάνονταν μέσω της Νιρβάνα. Μπορούν όμως να ελπίζουν σε μια πιο ευνοϊκή επαναγέννηση στον επόμενο κύκλο ζωής τους. Το μέσο για να το πετύχουν αυτό είναι να επιδιώκουν να έχουν ενάρετη συμπεριφορά.
Πάντως, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι για τους περισσότερους από μας, η Νιρβάνα δεν πρόκειται να επιτευχθεί ποτέ! Τα καλά νέα όμως είναι ότι αν και δεν μπορείς να πετύχεις πλήρη απελευθέρωση, υπάρχει η μερική απελευθέρωση. Εάν δεν μπορείς να εξαλείψεις όλη την οδύνη, μπορείς να εξαλείψεις μέρος αυτής. Εάν δεν μπορείς να επιτύχεις απόλυτη γαλήνη, απόλυτη ηρεμία, μπορείς να αποκτήσεις περισσότερη ηρεμία, αρμονία, ισορροπία απ’ό, τι έχεις τώρα. Και η ζωή σου, σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που το έχουν κάνει, μπορεί να αλλάξει σημαντικά, ακόμη και να μεταμορφωθεί.
Μπορούμε να πούμε ότι η πρακτική του διαλογισμού βρίσκεται μέσα σ’ ένα φάσμα που το ένα άκρο είναι η χρήση του για αμιγώς θεραπευτικούς λόγους (π.χ. κάνεις 10 λεπτά διαλογισμό την ημέρα για να νιώσεις καλύτερα) και το άλλο άκρο είναι η επιδίωξη της Νιρβάνα. Όσο πλησιάζεις προς το στόχο της Νιρβάνα, μπαίνεις στη ζώνη εξάσκησης για πνευματικούς λόγους όπου το κίνητρο δεν αφορά μόνο την αυτοβοήθεια. Υπάρχει η επιθυμία να γίνεις καλύτερος άνθρωπος, να βοηθήσεις τους άλλους και να δεις τον κόσμο πιο καθαρά. Και εκεί αρχίζει η κατανόηση ότι οι δύο στόχοι - να γίνεις καλύτερος άνθρωπος και να δεις τον κόσμο πιο καθαρά - αλληλοσυνδέονται. Υπάρχει λοιπόν η επιθυμία να απαλλαγείς από κάποιες από τις αυταπάτες και παρανοήσεις που συνηθίζονται στα ανθρώπινα όντα. Και σ’ αυτή τη διαδικασία γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος. Έτσι προσπαθείς να συμβαδίσεις με την αλήθεια για τον κόσμο, την αλήθεια για τους άλλους ανθρώπους, για τον εαυτό σου και με την πραγματική αλήθεια. Φυσικά, τα καλά νέα είναι ότι σ’ αυτή τη διαδικασία μειώνεις την οδύνη σου. Και αυτό σε βοηθάει να διατηρήσεις την πρακτική.
Ας μη δώσουμε μεγάλη έμφαση στη διάκριση μεταξύ θεραπευτικής και πνευματικής επιδίωξης, καθώς ακόμα και αν μέσω της εξάσκησης καταφέρεις απλά να μειώσεις το άγχος σου, τότε πιθανότατα θα δεις τον κόσμο λίγο πιο ξεκάθαρα και θα γίνεις καλύτερος άνθρωπος έστω και μόνο με την έννοια του να κάνεις τους ανθρώπους γύρω σου λιγότερο δυστυχείς από ό, τι μπορεί να τους κάνεις όταν είσαι αγχωμένος.
Επίσης, αν κάνεις εξάσκηση για θεραπευτικούς λόγους, ενδέχεται να επεκτείνεις την πρακτική γιατί δεν θέλεις απλώς να απαλλαγείς από το άγχος σου. Καταλαβαίνεις ότι αυτό μπορεί να βοηθήσει με το άγχος, με τη θλίψη και ούτω καθεξής, και μπορεί να αρχίσεις να διαλογίζεσαι περισσότερο. Και όταν οι άνθρωποι το κάνουν αυτό, συνήθως γίνονται καλύτεροι άνθρωποι και ενδιαφέρονται περισσότερο για τους άλλους. Υπάρχει αυτό το είδος οργανικής σύνδεσης μεταξύ αυτοβοήθειας και βοήθειας προς τους άλλους. Δεν είναι αυτόματο αλλά υπάρχει μια φυσική εξέλιξη από το να βοηθάς τον εαυτό σου στο να νοιάζεσαι περισσότερο για τους άλλους.
Επίσης, όταν μιλάμε για πνευματικότητα στην εξάσκηση, αναφερόμαστε στην προσδοκία η εξάσκηση του διαλογισμού να συντελέσει σε κάτι παραπάνω από αυτοβοήθεια. Έτσι, η κινητήρια έλλειψη ικανοποίησης δεν αφορά μόνο το γεγονός ότι έχουμε γεννηθεί μ’αυτό το μηχανισμό που μερικές φορές μας κάνει να υποφέρουμε. Αφορά το γεγονός ότι γεννηθήκαμε μ’ αυτό το μηχανισμό που μας δυσκολεύει να δούμε τα πράγματα καθαρά. Οι εσφαλμένες αντιλήψεις και αυταπάτες μοιάζουν να είναι ενσωματωμένες σε μας μέσω της φυσικής επιλογής. Οπότε, είμαστε γεμάτοι με παρανοήσεις που μας οδηγούν να κάνουμε και τους άλλους ανθρώπους να υποφέρουν εκτός απ’ τον εαυτό μας.
Στην ταινία The Matrix, ο χαρακτήρας που παίζει ο Keanu Reeves συνειδητοποιεί ότι αυτός και όλοι οι άλλοι στον πλανήτη ζουν σε έναν ονειρικό κόσμο. Αυτό που νόμιζαν ότι ήταν πραγματικότητα είναι ουσιαστικά απλά μια ψευδαίσθηση που τους έχουν επιβληθεί από τα ρομπότ που τους κυριαρχούν. Στη συνέχεια, ο Keanu Reeves εντάσσεται σε μια εξέγερση που αποσκοπεί στην πλήρη απελευθέρωση. Αν και ούτε η σύγχρονη ψυχολογία ούτε ο η Βουδιστική φιλοσοφία μας λένε ότι είμαστε τόσο παραπλανημένοι σχετικά με την πραγματικότητα, είναι ενδιαφέρον ότι πολλοί δυτικοί Βουδιστές ταυτίζονται μ’ αυτήν την ταινία. Την αποκαλούν ταινία Ντάρμα [1] (dharma), καθώς βλέπουν σ’ αυτή ένα είδος αλληγορίας. Βλέπουν τους εαυτούς τους να βρίσκονται στη διαδικασία να ξεπεράσουν την αυταπάτη και να αγωνίζονται για απελευθέρωση. Η βουδιστική εξάσκηση με την πνευματική έννοια, εμπεριέχει την ύπαρξη ενός μικρού Keanu Reeves που θέλει να δει την αλήθεια ή τουλάχιστον να πλησιάσει όσο το δυνατόν πιο κοντά σ’αυτή. Που θέλει να δει τα πράγματα πιο καθαρά!
----------------------------------------
[1] Το Ντάρμα αναφέρεται στην αλήθεια για την αόρατη τάξη με την οποία είναι δομημένο το σύμπαν, το φυσικό και ηθικό νόμο που συγκροτεί το σύμπαν. Με την άλλη σημασία του όρου, το Ντάρμα αναφέρεται στην αλήθεια για το πώς θα έπρεπε να ζούμε αναγνωρίζοντας τον τρόπο που είναι δομημένο το σύμπαν. Αυτή υποδεικνύεται στο μονοπάτι που διατυπώνεται στις διδασκαλίες του Βούδα.
Πηγές
Wright, R. (n.d.). Buddhism and Modern Psychology. Princeton University. https://www.coursera.org/learn/science-of-meditation
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου Ψυχολόγος Υγείας (MSc) - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
