Η νευρική ανορεξία είναι μια σύνθετη κατάσταση που μπορεί να προκύψει από διάφορους πιθανούς παράγοντες αλλά μόλις ξεκινήσει, μπορεί να δημιουργήσει έναν αέναο κύκλο φυσικής και συναισθηματικής καταστροφής. Το άτομο που αναπτύσσει μια τέτοια διαταραχή, συχνά ξεκινά με μια δίαιτα πιστεύοντας ότι η απώλεια βάρους θα βελτιώσει την αυτοεκτίμησή του, την αυτοπεποίθηση του και τον αυτοσεβασμό του.
Στην πραγματικότητα όμως, ο συνεχής υποσιτισμός έχει αντίθετο αποτέλεσμα.
Τι είναι η νευρική ανορεξία
Η νευρική ανορεξία είναι μια διαταραχή διατροφής όπου το άτομο αρνείται να διατηρήσει ένα κανονικό σωματικό βάρος και ζυγίζει 85% ή λιγότερο απ’ ότι θεωρείται φυσιολογικό για την ηλικία και το ύψος του.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ατόμων με αυτή τη διαταραχή είναι ο τρόμος στην ιδέα ότι μπορεί να παχύνουν ή να γίνουν παχύσαρκοι ακόμα και αν το βάρος τους είναι κάτω από το φυσιολογικό, η άρνηση των κινδύνων που συνεπάγεται το πολύ χαμηλό τους βάρος και η αίσθηση ότι είναι παχύσαρκοι έστω και αν είναι πολύ αδύνατοι. Το βάρος και η μορφή του σώματος καθορίζει την αυτοεκτίμησή τους. Στις γυναίκες διαταράσσεται η σταματά τελείως η εμμηνορρυσία και στα νέα κορίτσια καθυστερεί η έναρξή της.
Η διαδικασία του φαγητού γίνεται εμμονή. Το άτομο αναπτύσσει παράξενες συνήθειες διατροφής, αποφεύγει τα γεύματα, επιλέγει συγκεκριμένες "ασφαλείς" τροφές (χαμηλών θερμίδων) και τις τρώει σε μικρές ποσότητες, ζυγίζει προσεκτικά και τεμαχίζει το φαγητό. Προκειμένου να ελέγξει το βάρος του, περιορίζει δραστικά την πρόσληψη τροφής και επιδίδεται σε έντονη και καταναγκαστική άσκηση (περιοριστικός τύπος) ή όταν ξεφεύγει από την αυστηρή πειθαρχία και τρώει κανονικές ή μεγάλες μερίδες, προσπαθεί να απαλλαγεί από τις θερμίδες, προκαλώντας εμετό ή χρησιμοποιώντας καθαρτικά, διουρητικά ή κλύσματα (τύπος βουλιμικής κατανάλωσης/ακύρωσης).
Ποια άτομα επηρεάζει
Η νευρική ανορεξία εκδηλώνεται κυρίως σε λευκές γυναίκες που θεωρούν ότι η προσωπική αξία και ευτυχία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη φυσική εμφάνιση. Περίπου 90% των περιπτώσεων είναι γυναίκες και 10% άντρες. Συνήθως ξεκινά κατά την εφηβεία ή λίγο μετά τα είκοσι. Γύρω στο 1% των γυναικών εμφανίζουν νευρική ανορεξία στις ηλικίες από 12 έως 25 ετών. Υπάρχουν όμως καταγεγραμμένες περιπτώσεις σε μικρότερες ηλικίες (ακόμα και 7 ετών) και αρκετά μεγαλύτερες (έως και 80 ετών).
Οι άνθρωποι που αναπτύσσουν ανορεξία συχνά έχουν χαμηλή αντοχή στην αλλαγή και σε νέες καταστάσεις, ίσως φοβούνται να ωριμάσουν και να αναλάβουν τις ευθύνες και τον τρόπο ζωής του ενήλικα. Μπορεί να είναι εξαρτημένοι από την οικογένεια. Η δίαιτα πιθανά αντιπροσωπεύει την αποφυγή ή την αναποτελεσματική προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις ενός νέου σταδίου ζωής όπως η εφηβεία, η ανεξάρτητη ζωή, η ενήλικη σεξουαλικότητα.
Άλλα χαρακτηριστικά των ατόμων με ανορεξία είναι ότι προσπαθούν να ευχαριστήσουν τους άλλους, αναζητούν αποδοχή, αποφεύγουν τη σύγκρουση και φοβούνται την κριτική. Δυσκολεύονται να εκφράσουν έντονα συναισθήματα και ιδιαίτερα το θυμό τους, με υγιή τρόπο και έτσι τον στρέφουν ενάντια στον εαυτό τους λιμοκτονώντας ή τρώγοντας βουλιμικά. Συνήθως είναι τελειομανείς. Έχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες για τον εαυτό τους και τους άλλους. Παρά τις πολλές τους επιτυχίες, νιώθουν ανεπαρκείς, ελλιπείς και ανάξιοι. Βλέπουν τα πάντα με απόλυτο τρόπο, άσπρο-μαύρο, επιτυχία-αποτυχία, παχύς-αδύνατος. Θέλουν να είναι ξεχωριστοί και προσπαθούν να το επιτύχουν παραμένοντας λεπτοί.
Αιτίες
Η νευρική ανορεξία προκαλείται από έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντολογικών παραγόντων.
Έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει κληρονομική προδιάθεση, αφού τα άτομα που η μητέρα τους ή η αδερφή τους είχαν ανορεξία, έχουν 12 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν και οι ίδιοι την ασθένεια, σε σχέση με άλλους ανθρώπους. Επίσης φαίνεται ότι οι γενετικοί παράγοντες προδιαθέτουν κάποιους ανθρώπους στο άγχος, την τελειομανία, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και σκέψεις και αυτοί οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις διαταραχές διατροφής.
Σημαντικό ρόλο παίζουν τα στερεότυπα του δυτικού πολιτισμού που προβάλλονται στα μέσα επικοινωνίας και θέλουν τις γυναίκες πολύ λεπτές. Ίσως γι’ αυτό οι διαταραχές διατροφής πλήττουν κυρίως τις γυναίκες.
Λόγω των έντονων απαιτήσεων για λεπτό σώμα, ιδιαίτερα ευάλωτοι σε διαταραχές διατροφής είναι χορευτές, γυμναστές, αθλητές, μοντέλα, ηθοποιοί, διασκεδαστές, άτομα με κοινωνική επιφάνεια.
Ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών έχουν ιστορικό φυσικής ή σεξουαλικής κακοποίησης. Η λιμοκτονία ή η βουλιμική συμπεριφορά μπορεί να αποτελεί μια προσπάθεια απαλλαγής από τον έντονο πόνο και τις αναμνήσεις της κακοποίησης.
Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι ότι το άτομο σταματά να τρώει προκειμένου να αποκτήσει κάποια αίσθηση ελέγχου στη ζωή του, κοινωνική αποδοχή και να ξεπεράσει το φόβο της προσωπικής του ανικανότητας.
Άλλοι παράγοντες που επιδρούν είναι οι διαταραγμένες οικογενειακές ή προσωπικές σχέσεις, η κοινωνική απομόνωση, η δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων και ιστορικό χλευασμού του ατόμου για την παχυσαρκία του.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι επειδή η υποσίτιση μπορεί να ενεργοποιήσει χημικές ουσίες του εγκεφάλου που παράγουν συναισθήματα ηρεμίας και ευφορίας, αυτό ίσως αποτελέσει ισχυρό κίνητρο για την καταστροφική συμπεριφορά.
Πώς ξεκινά
Η διαταραχή μπορεί να εκδηλωθεί σε μεταβατικές περιόδους, σε καταστάσεις σοκ ή απώλειας (εφηβεία, αλλαγή σχολείου, ξεκίνημα μιας νέας δουλειάς, θάνατος, διαζύγιο, γάμος, οικογενειακά προβλήματα κ.λ.π.) όπου αυξάνονται οι απαιτήσεις σε ανθρώπους που ήδη είναι ανασφαλείς σχετικά με την ικανότητά τους να ανταποκριθούν σε προσδοκίες της ζωής.
Αυξημένο κίνδυνο έχουν τα κορίτσια με πρώιμη σεξουαλική ωρίμανση, που μπορεί λανθασμένα να ερμηνεύσουν τις νέες καμπύλες τους ως πάχος και να νιώθουν άσχημα γιατί διαφέρουν από τις συνομήλικες τους.
Ίσως το πιο συνηθισμένο έναυσμα της διαταραγμένης διατροφής είναι η δίαιτα. Φαίνεται απλοϊκό αλλά είναι αλήθεια ότι αν δεν υπήρχε δίαιτα, δεν θα υπήρχε νευρική ανορεξία. Ούτε θα υπήρχε η βουλιμία που δημιουργούν οι άνθρωποι όταν κάνουν δίαιτα, υποβάλλουν τον εαυτό τους σε χρόνια πείνα, σαν αντίδραση στην πείνα ωθούνται σε υπερφαγία και μετά πανικοβλημένοι μήπως πάρουν βάρος, προκαλούν εμετό, παίρνουν καθαρτικά κ.λ.π.
Επιπτώσεις στην υγεία
Η νευρική ανορεξία μπορεί να επιφέρει σοβαρές οργανικές επιπλοκές, ακόμα και το θάνατο. Οι επιπλοκές αυτές οφείλονται στο ότι το σώμα αντιδρά στην λιμοκτονία με την επιβράδυνση ή παύση συγκεκριμένων λειτουργιών.
Συνήθη οργανικά προβλήματα είναι καρδιακές βλάβες, χαμηλή πίεση αίματος, ατονία μυών, οστεοπόρωση, αναιμία, στειρότητα, αμηνόρροια στις γυναίκες, ξηρό και ωχρό δέρμα, απώλεια μαλλιών και νυχιών, βλάβες στα νεφρά και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Επίσης, καθυστερημένος ρυθμός ανάπτυξης στους εφήβους, λιποθυμικές τάσεις, αυξημένη τριχοφυΐα, διαταραχή της ηλεκτρολυτικής ισορροπίας, καταστροφή των δοντιών, υπογλυκαιμία, διαταραχή του ύπνου, χαμηλή θερμοκρασία σώματος, δυσκοιλιότητα, ακράτεια.
Ανάμεσα στις συνήθεις ψυχολογικές επιπλοκές είναι: κατάθλιψη που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία, οξυθυμία, αμφισβήτηση του εαυτού, ενοχή, ντροπή, έμμονες σκέψεις, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές,, αισθήματα αποτυχίας, απελπισίας, αποξένωσης και μοναξιάς, αίσθηση απώλειας του ελέγχου και ανικανότητας, φόβος μήπως αποκαλυφθεί το πρόβλημα.
Θεραπεία
Η θεραπεία των διαταραχών διατροφής είναι μια μακροχρόνια και δύσκολη διαδικασία που περιλαμβάνει ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη ώστε να επιλυθούν όλα τα θέματα που συμβάλλουν ή προκύπτουν από τη διαταραγμένη διατροφή.
Περίπου 80% των ατόμων που ακολουθούν κατάλληλη θεραπευτική αγωγή αναρρώνουν πλήρως ή κάνουν σημαντική πρόοδο.
Σε γενικές γραμμές, το θεραπευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει τρία στάδια: 1) αποκατάσταση του σωματικού βάρους για να βελτιωθεί η υγεία, η διάθεση και η νοητική λειτουργία 2) θεραπεία των ψυχολογικών διαταραχών όπως η διαστρεβλωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι διαπροσωπικές συγκρούσεις 3) μακροχρόνια ύφεση και αποκατάσταση ή πλήρης ανάρρωση.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία αυξάνει το ποσοστό επιτυχημένης ανάρρωσης. Σε περιπτώσεις σοβαρής απώλειας βάρους, χρειάζεται νοσοκομειακή παρακολούθηση με ειδικό πρόγραμμα διατροφής για να καλυφθούν οι ιατρικές και θρεπτικές ανάγκες του ασθενή.
Όταν διορθωθεί ο υποσιτισμός και αρχίσει να αυξάνεται το σωματικό βάρος, η ατομική ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να ανακαλύψει τι προσπαθεί να επιτύχει ή να αποφύγει με αυτές τις διατροφικές συμπεριφορές, να ξεπεράσει την χαμηλή αυτοεκτίμηση, να αλλάξει το διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς και να αναπτύξει πιο υγιείς και αποτελεσματικούς τρόπους για να νιώσει καλύτερα και να έχει τον έλεγχο της ζωής του.
Οι ομάδες στήριξης και ψυχοθεραπείας μπορούν επιπλέον να ανακουφίσουν από τη μοναξιά και την απομόνωση και να βοηθήσουν το άτομο να χειρίζεται αποτελεσματικά τις σχέσεις του.
Η οικογενειακή θεραπεία μπορεί επίσης να βοηθήσει στη δημιουργία νέων, πιο υγιών μοντέλων συμπεριφοράς και να εκπαιδεύσει τους γονείς του πάσχοντος παιδιού ώστε να το βοηθήσουν να αποκτήσει κανονικό σωματικό βάρος και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της εφηβείας.
Παράλληλα, η διατροφική συμβουλευτική θα βοηθήσει στο σχεδιασμό υγιεινών συνηθειών διατροφής.
Πώς θα προστατευτείτε από τη νευρική ανορεξία
- Επειδή η δίαιτα και η επακόλουθη πείνα αποτελούν ισχυρά εναύσματα της διαταραγμένης διατροφής, αντί να κάνετε δίαιτα, συμβουλευτείτε το γιατρό σας και ακολουθείστε ένα διατροφικό πρόγραμμα που θα δίνει στο σώμα σας όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για να είναι υγιές. Μπορείτε παράλληλα να γυμνάζεστε ή να κάνετε μια φυσική δραστηριότητα μερικές φορές την εβδομάδα.
- Ρωτήστε κάποιον που εμπιστεύεστε για μια ειλικρινή γνώμη σχετικά με το βάρος σας. Αν σας πουν ότι είστε κανονικοί ή λεπτοί, πιστέψτε τους.
- Αν σας καταβάλλει η ιδέα ότι είστε παχύσαρκοι, ρωτήστε τον εαυτό σας, με ποιο τρόπο θα ήταν καλύτερη η ζωή σας αν ήσασταν πιο αδύνατοι. Τι θα είχατε τότε που δεν το έχετε τώρα; Αυτοπεποίθηση; Αγάπη; Έλεγχο; Τον θαυμασμό των άλλων; Την αποδοχή τους; Επιτυχία και κύρος;
- Χρειάζεται να συνειδητοποιήσετε ότι το να είστε ανθυγιεινά λεπτοί, δεν θα σας φέρει τίποτα απ’ αυτά, παρά μόνο μια ψευδαίσθηση επιτυχίας. Είναι πιο αποτελεσματικό να προσπαθήσετε να επιτύχετε αυτούς τους στόχους απευθείας, παρά με το να χάνετε βάρος. Αν η απώλεια βάρους έφερνε την ευτυχία, τότε τα πεινασμένα παιδιά του τρίτου κόσμου θα ήταν τρισευτυχισμένα. Όμως δεν είναι. Είναι δυστυχισμένα και θλιμμένα, όπως ακριβώς οι άνθρωποι με νευρική ανορεξία.
- Αποδεχτείτε ότι η μορφή του σώματός σας είναι εν μέρει γενετικά καθορισμένη και μπορεί ποτέ να μην έχετε τέλειο σώμα.
- Αν υποπτεύεστε ότι μπορεί να έχετε νευρική ανορεξία, απευθυνθείτε άμεσα στον οικογενειακό σας γιατρό για μια εκτίμηση της κατάστασης και συστάσεις. Μην ντραπείτε να του πείτε όλες τις λεπτομέρειες. Σίγουρα έχει αντιμετωπίσει πολλές φορές παρόμοιες περιπτώσεις. Οι διαταραχές διατροφής μπορεί να σκοτώσουν και αν έχετε ήδη κάποιο πρόβλημα, χρειάζεστε ιατρική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση.
Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου
Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr
Δείτε επίσης
Πως να βοηθήσω την έφηβη κόρη μου, αν έχει θέματα ανορεξίας ή βουλιμίας;