Η Αποδιοργανωμένη/αποπροσανατολισμένη προσκόλληση είναι μια πιο σοβαρή έκβαση προσκόλλησης όπου η μητέρα είναι είτε αμελής ή κακοποιητική ή και τα δύο. Πιθανότατα η μητέρα, όπως αναφέρει η Pat Ogden (2006), έχει δικά της ψυχολογικά θέματα, τραύματα, βιώματα κακοποίησης που δεν τα έχει επεξεργαστεί. Οι ενέργειες της μητέρας προς το παιδί είναι είτε εκφοβιστικές ή φοβισμένες ή δείχνουν σύγχυση ρόλου.

Είναι αποπροσανατολισμένες, κακοποιητικές, αποσυνδεδεμένες ή τραυματικές σε σχέση με το μωρό/νήπιο, σύμφωνα με τον Siegel (1999). Το μωρό/νήπιο βιώνει τραύμα χωρίς να έχει πρόσβαση για αποκατάσταση από τη μητέρα.

Η μητέρα (ή ο βασικός φροντιστής του παιδιού) μπορεί να εκδηλώνει διάφορες συμπεριφορές που απειλούν ή τραυματίζουν το παιδί. Οι Pat Ogden (2006), οι Main και Hesse (1992) και ο Siegel (1999), επισημαίνουν ότι αυτές οι συμπεριφορές περιλαμβάνουν:

• Απειλητικές συμπεριφορές.

• Πίεση του προσώπου της κοντά στο πρόσωπο του παιδιού.

• Απότομες κινήσεις.

• Αιφνίδια εισβολή προς το παιδί.

• Φωνές και θυμωμένες ή οργισμένες εκφράσεις προς το παιδί.

• Επιθετικές στάσεις σώματος.

• Έντρομες αντιδράσεις, φωνές, βλέμματα.

• Απόσυρση ή κατάρρευση μπροστά στο παιδί.

• Κατάσταση trance ή διάσχισης, όπου δεν είναι δυνατή η επαφή με το παιδί.

• Άσκοπη περιπλάνηση και έλλειψη προσοχής στα κλάματα του παιδιού.

• Κοροϊδία, πειράγματα, τράβηγμα, τσιμπήματα, χτυπήματα, χαστούκια στο παιδί.

• Έκθεση του παιδιού σε υπερβολικά ερεθίσματα ή μη ασφαλή περιβάλλοντα ή πρόσωπα.

Δυστυχώς, αυτά τα σενάρια τραυματίζουν το ανυπεράσπιστο μωρό/νήπιο πέρα από το όριο που μπορεί να χειριστεί το ευαίσθητο νευρικό του σύστημα. Ως αποτέλεσμα, του προκαλούν τραυματικές καταστάσεις με μακροχρόνια αρνητικά αποτελέσματα.

Συχνά η μητέρα είναι δυσλειτουργική ή βρίσκεται σε μια δυσλειτουργική σχέση. Ο δεσμός προσκόλλησής της με το μωρό είναι αδύναμος και παρέχει ελάχιστη προστασία απέναντι σε άλλους πιθανούς θύτες κακοποίησης του βρέφους, επισημαίνει η Ogden (2006).

Οι Sagi, Van Ijzendoorn, Aviezer και Donnell (1994) αναφέρουν ότι παιδιά που μεγαλώνουν σε γκέτο, σε συγκροτήματα κατοικιών και οικογένειες με ενήλικες εθισμένους σε ναρκωτικά ή αλκοόλ και περιστασιακά ψυχολογικά ζητήματα, αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιας ανατροφής. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο φροντιστής είναι απρόσιτος και αντιδρά στις εκφράσεις συναισθημάτων και στρες του παιδιού με ανάρμοστο τρόπο ή/και με απόρριψη (Ogden, 2006).

Στον αποδιοργανωμένο/αποπροσανατολισμένο τύπο προσκόλλησης, η μητέρα έχει ελάχιστη και απρόβλεπτη συμμετοχή στα διάφορα είδη διεργασιών ρύθμισης της διέγερσης του παιδιού. Το παιδί μένει σε υπερδιέγερση ή πολύ χαμηλή διέγερση για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να δέχεται καμία αποκατάσταση στο σύστημα κοινωνικής του εμπλοκής (συμμετοχής) ή στον εαυτό του (Ogden, 2006). Το παιδί αναπτύσσει «διαταραγμένες/αποδιοργανωμένες» μεθόδους και καταστάσεις διαχείρισης του κόσμου και των φροντιστών του και συχνά εκδηλώνει αντιφατικά μηνύματα και ασυνεπείς εσωτερικές και εξωτερικές καταστάσεις στους άλλους όταν αλληλεπιδρά μαζί τους (Siegel, 1999). Εκδραματίζει τα συστήματα προσκόλλησης και άμυνας ταυτόχρονα, καθώς τα δύο συγχωνεύονται ή συνδέονται λόγω της αρχικής σύνδεσης μεταξύ προσκόλλησης και απειλής (Levine, 2000).

Οι Main και Solomon (1990) αποκάλεσαν «Αποδιοργανωμένο/Αποπροσανατολισμένο» αυτό το στυλ προσκόλλησης και επισήμαναν επτά βασικές κατηγορίες συμπεριφοράς σε ένα τέτοιο παιδί, καθώς αναπτύσσεται από το στάδιο του βρέφους. Η Pat Ogden (2006) τις συνοψίζει ως εξής:

• Διαδοχική αντιφατική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, επιζήτηση εγγύτητας ακολουθούμενη από πάγωμα, απόσυρση ή σαστισμένη συμπεριφορά.

• Ταυτόχρονη αντιφατική συμπεριφορά, όπως αποφυγή σε συνδυασμό με επιζήτηση εγγύτητας.

• Ατελείς, διακοπτόμενες ή μη στοχευμένες συμπεριφορές και εκφράσεις, όπως αγωνία που συνοδεύεται από απομάκρυνση από το άτομο προσκόλλησης.

• Άκαιρες, στερεότυπες ή ασύμμετρες κινήσεις και παράξενη, ανώμαλη συμπεριφορά, όπως το να σκοντάφτει όταν η μητέρα είναι παρούσα και δεν υπάρχει σαφής λόγος για να σκοντάψει.

• Κινήσεις και εκφράσεις ενδεικτικές του παγώματος.

• Στάσεις σώματος που δείχνουν φόβο για το φροντιστή, όπως φοβισμένες εκφράσεις ή κυρτοί ώμοι.

• Συμπεριφορά που υποδεικνύει αποδιοργάνωση και αποπροσανατολισμό, όπως άσκοπη περιπλάνηση, παγωμάρα ή σαστισμένη, σε σύγχυση έκφραση.

Αν και αυτές οι αντιδράσεις συναντώνται επίσης σε ενήλικες που έχουν αντιμετωπίσει τραύμα από άλλες καταστάσεις ή περιβάλλοντα, ο τύπος παιδιού στον οποίο αναφερόμαστε εδώ πάσχει από τραύμα ως αποτέλεσμα μιας τόσο δυσλειτουργικής παροχής φροντίδας (Levine, 2000). Το παιδί οδηγείται από ενστικτώδεις δυνάμεις προς την προσκόλληση αλλά πρέπει να το κάνει βάζοντας σε ισχύ εξαιρετικές άμυνες προκειμένου να αποκρούσει ή να διαχειριστεί αναμενόμενες απειλές. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν και τα δύο είδη δράσεων ανά πάσα στιγμή, γεγονός που αντανακλά έναν ανοργάνωτο τρόπο αντιμετώπισης της ζωής (Van Der Kolk, 1996).

Οι ενήλικες που έχουν βιώσει Αποδιοργανωμένη/Αποπροσανατολισμένη προσκόλληση, συχνά αναπαράγουν το χάος, τον τρόμο και τη δυσλειτουργία στις πιο σημαντικές ενήλικες σχέσεις τους (Main and Solomon, 1990). Ως παιδιά, θεώρησαν «κανονική» τη διαταραγμένη δυναμική της παιδικής τους ηλικίας και την κακοποίηση και ασυνείδητα επιδιώκουν την επαναδημιουργία της με τους ερωτικούς συντρόφους τους (Bradshaw, 1988). Μπορεί να αποφεύγουν γενικά τις σχέσεις, καθώς το σύστημα κοινωνικής εμπλοκής (συμμετοχής) τους δεν είναι λειτουργικό, συνταράσσεται και πλημμυρίζεται από επαναδημιουργίες τραύματος όταν επιχειρείται η σχέση εγγύτητας (Main and Solomon, 1990).

Σε κάθε σχέση, η συνεχής προτεραιότητά τους είναι να παραμείνουν ασφαλείς και να διατηρήσουν τη συνοχή μέσα τους (Lowen, 1996). Οι σχέσεις τους δεν έχουν ένα χαρακτηριστικό στυλ, πέρα από το γεγονός ότι συνήθως διέπονται από σκληρή προσπάθεια, καθώς όλη η ζωή παραμένει ένας διαρκής αγώνας με πολλούς τρόπους για τον Αποδιοργανωμένο/Αποπροσανατολισμένο ενήλικα.

Τα παιδιά και οι ενήλικες που βίωσαν τέτοια πρότυπα προσκόλλησης στην παιδική τους ηλικία έχει αποδειχθεί σε ιατρικές μελέτες ότι έχουν αυξημένους παλμούς καρδιάς, έντονες αντιδράσεις συναγερμού, υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα τους και συμπεριφορές όπως πάγωμα ή κατάσταση τρανς, απάθεια και μια σωματονοητική διακοπή λειτουργίας όταν πυροδοτείται το τραύμα τους (Schore, 2001).

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το άτομο χρησιμοποιεί την άμυνα «μάχη ή φυγή» όπου επικρατεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και όταν αυτό αποτυγχάνει, στη συνέχεια μεταβαίνει σε μια ακινητοποίηση ή «κλείσιμο» μέσω της παρασυμπαθητικής κατάστασης με το ραχιαίο πνευμονογαστρικό τμήμα του εγκεφάλου (Porges, 2005). Το αποτέλεσμα φαίνεται να μιμείται ένα «θάνατο» ή «πάγωμα» όλων των εξωτερικών ερεθισμάτων, έτσι ώστε να μην δημιουργούν συμπτώματα διέγερσης στο άτομο και να αποτραπεί περαιτέρω τραύμα.

Ο οργανισμός του αντανακλά την ίδια αυτή έκφραση. Σύμφωνα με τη θεωρία της Ανάλυσης του Χαρακτήρα, μπορούμε να εντοπίσουμε διακριτές σωματικές επιδράσεις σ’ αυτό το ενήλικο άτομο. Το αρχέτυπο του Σχιζοειδούς χαρακτήρα ταιριάζει καλύτερα στο προφίλ του Αποδιοργανωμένου/Αποπροσανατολισμένου ατόμου.

Σύμφωνα με τον Alexander Lowen (1996) και το Stephen Johnson (1994), μπορούμε να επισημάνουμε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά σ’ αυτό τον τύπο:

(Τονίζουμε ότι τα ακόλουθα χαρακτηριστικά αποτελούν την επιτομή ενός αρχέτυπου, όχι ένα πρόσωπο. Οπότε δεν τα συναντάμε απαραίτητα όλα μαζί στο ίδιο άτομο.)

• Το σώμα έχει την τάση να δείχνει τη σύσπαση των μυών και των κινήσεων που οδήγησαν στις αρχικές παρορμήσεις οι οποίες κατέληξαν σε εχθρότητα, απογοήτευση, πόνο και αρνητικότητα. Αυτοί οι χρόνια συσπασμένοι μύες στη συνέχεια επηρεάζουν τη στάση του σώματος και ενδεχομένως και τη ρύθμιση των λειτουργιών του. Ως αποτέλεσμα, το άτομο χάνει την αυθόρμητη κίνηση, κάποια συναισθήματα και συμπεριφορές. Αυτός ο συμβιβασμός συμβαίνει για να ελαχιστοποιηθεί το συναίσθημα του πόνου. Το άτομο «κλείνει», απενεργοποιείται, «νεκρώνεται» και επιβιώνει.

• Η έκφραση και απελευθέρωση των μπλοκαρισμένων παρορμήσεων ισοδυναμεί με την ψευδαίσθηση ότι αυτό θα αφανίσει το ίδιο το άτομο και τους άλλους γύρω του. «Κλειδώνει», «νεκρώνει» το σώμα, αποκτά ήσυχη και ήρεμη κίνηση και σκέψη και υιοθετεί την πνευματική προσφορά ως άμυνα ενάντια στην σθεναρή και ενεργητική εκφόρτιση, ενισχύοντας έτσι το μπλοκάρισμά του. Ως εκ τούτου, το σώμα φαίνεται νεκρωμένο, άκαμπτο και κινείται μηχανικά και με επίγνωση του ατόμου που επιβεβαιώνει ότι είναι ασφαλές να το κάνει. Ως παιδί έπρεπε να υποβληθεί σε μια διαδικασία αυτο-άρνησης, όπου αποκήρυξε τις παρορμήσεις του, αντιμετώπισε έντονη επίθεση και εχθρότητα (συχνά από τους φροντιστές του) που του προκάλεσε απόλυτο τρόμο και πόνο. Το να παραμείνει παρών και να αντισταθεί ή να διαμαρτυρηθεί, ήταν πολύ οδυνηρά για να τα αντέξει και θα μπορούσαν να προκαλέσουν περαιτέρω τιμωρία ή εγκατάλειψη.

• Ο βασικός τρόπος με τον οποίο τα κλειδώνουμε αυτά στο σώμα είναι με τον περιορισμό της αναπνοής και έτσι το άτομο μπορεί να έχει ρηχή αναπνοή. Αυτό το βλέπουμε στο σφίξιμο και στη συμπίεση των μυών στο στήθος, στους σφιγμένους μεσοπλεύριους μυς ανάμεσα στα πλευρά που περιορίζουν την αναπνοή και στους ανασηκωμένους ώμους, δημιουργώντας έτσι ένα συμπιεσμένο και προτεταμένο στήθος.

• Ο λαιμός είναι συμπιεσμένος, το άτομο «πνίγεται» όταν νιώθει διέγερση ή άγχος ή όταν καλείται να αναπνεύσει βαθιά. Τα συναισθήματα αποκόπτονται ανάμεσα στο σώμα και το κεφάλι.

• Συχνά ο θώρακας δεν είναι καλά ανεπτυγμένος και η σπονδυλική στήλη ενδεχομένως να είναι στραβή με κάποια μορφή σκολίωσης, λόρδωσης ή κύφωσης, εκφράζοντας έτσι την αποστροφή ή απομάκρυνση από τον τρόμο.

• Σε ορισμένους, το σώμα μπορεί να φαίνεται υποσιτισμένο, σαν να χρειάζεται περισσότερο φαγητό.

• Το σώμα συχνά είναι νευρώδες με εμφανείς φλέβες, μύες και οστά.

• Έχοντας έλλειψη επαφής με τις παρορμήσεις του, τις οποίες καταπιέζει, συχνά δεν αντιλαμβάνεται την πείνα, τη δίψα, τη ζέστη ή το κρύο στο σώμα του. Μπορεί να ντύνεται ανάρμοστα και να μην συμβαδίζει με το περιβάλλον του.

• Τα μάτια είναι εντυπωσιακά σ’ αυτή την προσωπικότητα, καθώς συνήθως εκφράζουν σε βάθος, το παγωμένο σοκ του τρόμου που αντιμετώπισε στη βρεφική ηλικία και από οποιονδήποτε ή οτιδήποτε του προκάλεσε ψυχικό τραύμα. Το βλέμμα είναι ψυχρό ή απαθές. Μένει ακίνητο ή παγωμένο και «αδειάζει» (κενό βλέμμα) όταν το άτομο «αποσυνδέεται». Αυτό συχνά αποκαλείται «βλέμμα της αντίδρασης τρόμου» και σε συνδυασμό με τους ανασηκωμένους ώμους, αντανακλά την κλασική παγωμένη στάση ενός ατόμου τρομαγμένου. Μια λειτουργικότητα αυτού του μπλοκαρίσματος θεωρείται ότι είναι να εμποδίσει το άτομο αφενός να αποκτήσει επίγνωση των συναισθημάτων και αφετέρου να δει πραγματικά το εξωτερικό τρομακτικό αντικείμενο της εχθρότητας. Κατά συνέπεια, το άτομο πιθανά έχει θέματα όρασης και φοράει γυαλιά.

• Τα άκρα του ενήλικα μπορεί να είναι αδύναμα, λεπτά και όχι καλά ανεπτυγμένα, ίσως «κλειδωμένα» και ενισχυμένα κατά των απειλών. Μπορεί να έχει υποφέρει από τις ανεπαρκείς γονεϊκές δεξιότητες, όπου η μητέρα δεν κατανοούσε ποια είναι η σωστή διατροφή για τα βρέφη.

• Το σώμα ίσως να μην φαίνεται ως ένα ενιαίο σύνολο και να υπάρχει μια γενική ασυμμετρία, για παράδειγμα ο κορμός να είναι δυσανάλογος σε σχέση με τα άκρα και το κεφάλι ή να έχει διαφορετικό μέγεθος η αριστερή από τη δεξιά πλευρά.

• Συχνά υπάρχει σφυροδακτυλία και μεγάλη καμάρα στις πατούσες, γεγονός που καθρεφτίζει το αντανακλαστικό του τρόμου όπου τα δάχτυλα των ποδιών γαντζώνονται στη γη, όπως κάνει μια γάτα. Τα πέλματα μπορεί να είναι μεγαλύτερα από τους αστραγάλους και δυσανάλογα, κρύα στην αφή, με παραμορφωμένα δάχτυλα και κακή κυκλοφορία.

• Φαίνεται να μην είναι γειωμένος και μπορεί να περπατά αδέξια. Πιθανά αντιμετωπίζει θέματα ισορροπίας, στάσης σώματος ή προβλήματα στα πόδια/πέλματα που αντικατοπτρίζουν τον αγώνα του στη ζωή.

Όροι και Προϋποθέσεις Αναδημοσίευσης Περιεχομένου

Συγγραφέας άρθρου: Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc Ψυχολογία Υγείας, MBPsS - Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) - Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας - Συντονίστρια Σχολών Γονέων https://www.psychotherapeia.net.gr

Πηγές:

Bradshaw J. (1988), Healing the Shame that Binds You, Health Communications Inc, New York.

Carter C.S., Ahnert L., Grossmann K., Hrdy S.B., Lamb M.E., Porges S.W., Sachser N. (2005), Attachment and Bonding: A New Synthesis. Cambridge: MIT Press.

Johnson Stephen (1994), Character Styles· W. W. Norton & Company.

Levine, P. & Frederick A. (2000), Waking the tiger: Healing trauma. Berkeley, CA: North Atlantic Books.

Lowen Alexander (1994), Bioenergetics, Penguin/Arkana.

Lowen A. (1996), Language of the Body, MacMillan, New York.

Main M, Hesse E. (1990), ‘Parents' unresolved traumatic experiences are related to infant disorganized attachment status: Is frightened and/or frightening parental behavior the linking mechanism? ’ in: Greenberg M, Cicchetti D, Cummings E. (ed.) Attachment in the preschool years: Theory, research and intervention, University of Chicago Press.

Main M, Hesse E. (1992), Frightening, frightened, dissociated, or disorganized behavior on the part of the parent: A coding system for parent–infant interactions. 4th ed. Unpublished manuscript.

Main M., Solomon J. (1990), ‘Procedures for Identifying Infants as Disorganized/Disoriented during the Ainsworth Strange Situation’ in Greenburg M., Cicchetti D., Cummings E. (ed.) Attachment in Preschool Years: Theory, Research and Intervention, University of Chicago Press.

Ogden Pat, Minton Kekuni, Pain Clare (2006), Trauma and the Body: A Sensorimotor Approach to Psychotherapy, W. W. Norton & Company.

Sagi, A , Van Ijzendoorn, M H , Aviezer, O, Donnell, F (1994), ‘Sleeping out of home in a kibbutz communal arrangement. It makes a difference for infant-mother attachment’ in Child Development, 65, 992-1004

Schore, A.N. (2001), The effects of a secure attachment relationship on right brain development, affect regulation, and infant mental health, Infant Mental Health Journal, 22, 7-66.

Siegel, D. (1999), The developing mind, New York: Guilford Press.

Van der Kolk B., McFarlane A.C. & Weisaeth, L. (1996), Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind, body and society, New York: Guilford Press.